“…Эрүүл ухааны архаг хууч өвчин бол солиорол…”
Сара Кэйн “СОЛИОРОЛ” жүжгийн хэсгээс…
- Зохиол дээр хийсэн ажиглалт.
“Өндөгийг гаднаас нь хараад эр эмийг нь ялгаж болох уу?” хэмээх асуултаар зохиолч П.Батхуягийн “эр өндөг” ганц хүний жүжиг эхэлнэ. Уг асуулт зохиолын туршид гурван удаа сөхөгдөх юм. Юун түрүүнд зохиолын бүтцийн тухай ярилцъя.
Өндөгөөр хүний сэтгэлийн дотоод илрэл болон өөртэйгээ тэмцэлдэх зөрчилт чанарыг харуулжээ. Өөрөөр хэлбэл “эр өндөг” жүжигт өндөг өөрөө хэд хэдэн дүрийн үүргийг гүйцэтгэнэ. Зөвхөн энэхүү зохиолын хүрээнд авч үзэхэд өндөгийг нэг ёсны багаар төлөөлүүлэн тайлбарлаж болох юм. Үүнээс улбаалан “эр өндөг үү?, эм өндөг үү? гэх асуултын хариу урган гарч ирнэ. Товчхондоо энэ нь та нийгмийн урсгалд сорогдон татагдаж бусдын нэгэн адил амьдралын хэв маягаар амьдарч, өрөөлийг аялдан дагалдагч тогтсон “би”-гүй хүн үү, эсвэл үүний эсрэг өөрийгөө халхалсан үй олон баггүй нэгэн үү? гэх асуулт мэт. Хүн өөрөөсөө өнгө өнгийн өндөгийг гаргагч ажээ. Тэр өндөгүүд нь өс хонзон, хайр, үзэн ядалт, атаа чөтөө, гэрэл гэгээ гэх мэт түмэн зүйлс юм. Оршин буй бүхэн үзэгдэх байдлаасаа өөр өөр харагддаг хэдий ч үнэн хэрэгтээ дотоод мөн чанар нь нэг л зүйл байдаг. Хүн хэмээх амьтны “хүн” болж төрсний нэн тэргүүний утга учир бол өөрийгөө таних. Ингэснээр бусдыг болон амьдралаа сэрж ухаарна. ТА ЭР ДӨНДӨГ ҮҮ? ЭМ ӨНДӨГ ҮҮ?
Зохиолч жүжгийнхээ холбоосуудыг өнгөөр чадварлаг шийджээ. Зохиолыг хэсэгчлэн хувааваас найман бичил хэсгээс /найман өөр өнгөнөөс/ бүрдэнэ. Хорвоо ертөнц болон хүний найман асуудлыг тусган энэхүү зохиол нэгэн бүхэл ганц хүний хүүрнэл жүжиг болжээ. Ингэхдээ юун түрүүнд жүжгийн гол сэдлийг тээгч “Эр өндөг үү, эм өндөг үү? гэх асуултыг тавьж галзуугийн эмнэлэгийн нэгэн өвчтөнөөр гүйцэлдүүлэн, өнгө өнгийн өндөгөөр өөрийнхөө тухай хүүрнэх маягаар идэрхийлсэн байв. “Өндөг” нь өөрийн гэсэн томоохон бие даасан дүр болж буй бөгөөд гол дүртэй эсрэгцэх ерөнхий зөрчилийг өдөөж цааш хурдасгаж байна. Зохиолын илэрхийлэмж болсон энэхүү өнгө бүрийн өндөгийг задлан авч үзсүү.
- Цагаан өндөг- МӨНХИЙН ОЮУН САНАА
Хүмүүс эд хөрөнгө, эрх мэдлийг мөнхийн зүйл мэтээр сэтгэж түүний төлөө шунан тэмүүлж энэ насанд эрхэм зүйлээ анзааралгүй өнгөрөөдөг. Гэвч үнэн хэрэгтээ бүх зүйл л эргэх жамтай. Бүх зүйлс л төгсөх жамтай. Дэлхий хүртэл мөнх бус, мөн манай гараг хэзээ ч эргэлдэж байгаагүй, харин хэзээ нэгэн цагт эргэлдэж эхлэхээрээ унах болно. Ертөнц үгүй болоход ганц л зүйл үлдэх бөгөөд тэр нь оюун санаа.
- Улаан өндөг- ҮХЭЛ
Үхлийг чухам өнгөөр илэрхийлвэл ямар өнгөтэй вэ? Улаан уу? Цагаан уу? Хар уу? Цэнхэр эсвэл бүр ямар ч өнгөгүй юу? Ихэнх үхэл, амьдралын зааг дээр оршиж байсан хүмүүс үхлийг цэлийсэн цагаан юм, гялбасан цагаан юм гэх мэтээр илэрхийлэн тайлбарласан байдаг. Угтаа ямар өнгөтэй байх нь тийм чухал биш ч энэ тухай мэдсэнээр үхлийг бага ч атугай таних боломжтой юм. Учир нь үхлийг таньж байж л амьдралыг танина. Үхэл гээч зүйлийн цаад мөн чанар сэжүүрийг нь тэмтрэх гэж, илэх гэж л бид бүгд энэ тухай эргэцүүлсээр байдаг билээ. Улаан өндөг бол төгсгөл. Үгүй ээ магадгүй эхлэл. Мөнхийн оюун санааны эхлэл шүү дээ. Улаан бол цусны өнгө. Улаан бол үхлийн, үхлийн дараах гэрлийн өнгө. Хамгийн сайхан төгсгөл бол юу ч бодохгүй бяц үсрэх…
- Хар өндөг- ХАРДАЛТ
Ямар нэгэн аймшигтай арзгар үзүүр мэт дотроос эрвэгнүүлэн хатгах тэр нэгэн үл мэдэх зүйл хамаг харах нүд, тэмтчих үнэнийг үгүй хийнэ. “Сайхан” гээч ихэнх тохиолдолд өвөрмөц сонин зүйлсээр /өнгөөр/ илэрдэг нь хорвоогийн зүй ёсны хэрэг мэт бодогдох бөгөөд бидний амьдрал болон оюун бодолд үүрд оршин буй нь хачирхалтай. Энэ бол хардалт. Ихэнх юмс үзэгдлийн дотоод мөн чанар нь харагдаж буй гадаад шинж төрх шигээ байдаггүй хэдий ч “хардалт” гээч зүйл харагдаж буй өнгө шигээ доторх нь ч мөн хар. Хардалт өндөгийг хагалан үзвээс ахин хардалт гарна. Шав шаргал уураг бус, хав хар уураг…
- Цэнхэр өндөг – ЕРТӨНЦИЙН ЭХ ҮНДЭС
Амьд бодьгалын хамгийн амар амгалан үе нь чухам хэзээ вэ? Хэдий үхэл байж болох ч түүнийг хэн ч амар амгалан гэдгийг нотлож чадаагүй. Амгалан газар ариун бүхэн цогцолдог жамтай. Хамгийн ариун газар бол “эхийн хэвлий” ажээ. Тэнд бүхий л үйлийн үр бүрэлдэн бий болох нөхцөл шалтгаануудын хөврөл бойжин төлжиж байгаа. Эх дэлхийн нэгэн бичил хэсэг “эх” хүний дотор ахин нэг эх дэлхий дэлгэрч байгаа. Тэр эх дэлхий хамгийн гэгээн, цэвэр ариун, өөр бүхий л сайхан үгсээр илэрхийлж болохоор тийм тунгалаг. Гэвч удахгүй тэр, буурал ертөнцийн түм буман жилийн үзэн ядалт, хорсол, үхэл, нулимс, нүгэл хилэнцээр дүүрсэн агаараар амьсгална. Харамсалтай нь тэр өмнө нь ямар ариун газар байснаа хэзээ ч санахгүй. Яг л бид үхлийг хэлж мэдэхгүй шиг. Тэгээд бүх зүйлтэй ялгаагүй бузарлагдана. Хамгийн ариун газар, ертөнцийн эх үндэс бол эхийн хэвлий.
- Шар өндөг – МӨНХ БУС /НАР/
Нар жаргаж эх газар сүүдэрт идэгдэн уусахыг бид “харанхуй” гэдэг. Гэвч үнэн хэрэгтээ дэлхий ертөнц дээр нэгээхэн ч удаа харанхуй болж байгаагүй. Нар хэзээ ч үгүй болдоггүй шүү дээ. Зүгээр л бидэнд харагдахгүй болдог. Тиймээс тэртээ огторгуйн чанадаас биднийг хорсолтойгоор харж л байгаа. Хүн төрөлхтөн харанхуйг хэзээ ч үзээгүй. Зуурдын харанхуйг харанхуй гэхгүй. Харанхуй бол бидний төсөөлж буйгаас ч аймшигтай зүйл. Бүх зүйл төгсгөлтэй. Мөнхийн зүйл гэж байхгүй. Учир нь бидний амьдрагч гараг бөмбөрцөг хэлбэртэй. Нар ч мөн мөхнө. Хэзээ нэгэн цагт гал гэрэл нь унтарч хаашаа ч юм өнхөрөн унана. Үхэл нуугдаагүй газар хаана ч байхгүй. Тэнгэрт ч тэр бий.[1]
- Ногоон өндөг – ХАЙР
Анхны бүхэн яагаад чухам хэзээ ч мартагдашгүй сайхан байдгийн шалтгаан нь зөвхөн анхных учирт л оршиж буй юм. Анх зөөлөн чийглэг улаан уруулыг амталж үзсэн нь, анх хайртай хүнээ тэвэрсэн, бяцхан гарыг нь атгаж, инээмсэглэлийг нь харсан нь хүн бүхэнд юутай ч зүйрлэшгүй нандин. Энэ бүхнийг тайлбарлах ч хэрэггүй л дээ. “Эр өндөг” энэ л анхны бүхнийг амсаж буй оргилуун үедээ өөрийгөө толинд бус түүнийхээ гэгээн тунгалаг нүднээс л хардаг байжээ. Харамсалтай нь тэд бие биетэйгээ огтхон ч адилгүй . Ямагт тэс өөр хоёр нийлэхгүй байх магадлал их. Магадгүй тэд адил төстэй ч байсан байж болох ч түүнийг уранхай цамц, хорсолт үг хоёр нандин бүхнээс нь үүрд холдуулжээ. Одоо түүний хүсэл өөрийнхөө хамгийн хайртай хүнээ өөрийн хоёр гараараа үгүй хийх байлаа. Энэ хүсэл нь бодит байдалтай огтлолцох цэг нь ганцхан зүүд л авай.
- “Өнгөгүй” өнгөт өндөг – ХҮСЭЛ МӨРӨӨДӨЛ
Хүнийг хөдөлгөгч нэгэн гол хүч нь хүсэл тэмүүлэл. Тэр хүчээр л цаг хугацааны түмэн эргүүлгэнд бүүвэйлэгдэн оршсоор буй нь хүн гээч амьтны өвөрмөц шинж. Мөрөөдөл үгүй бол юу ч үгүй. Тэр л бидний амьдралыг зүг чигтэй, утга учиртай болгож байна шүү дээ. Гэвч мөрөөдөл харамсалтай нь мөрөөдөл хэвээрээ л үлдсэн тохиолдол цөөнгүй. Тэр бага байхдаа олныг араасаа дагуулсан удирдагч болохыг хүсдэг байжээ. Харамсалтай нь өөрөө л хэн нэгнийг аялдан дагасаар байгаад өдийг хүрсэндээ ямагт эмзэглэнэ. Гэхдээ энэ мөрөөдлийнхөө хүчээр л одоо амьсгалж байна. Мөрөөдөл үгүй болсон цагт тэр өөрөө үгүй болно. Хүсэл мөрөөдөл ийм л “өнгөгүй” өнгөтэй ажээ.
- Алаг өндөг – ӨНГӨНД ХУУРТАГСАД.
“Өнгөний” гэх тодотгол нь бидний дүр төрхийг тодорхойлогч болжээ. Хэн нэгний нүд рүү эгцлэн харж дотогшоо нь өнгийхийг хүсэх бус зэрэг дэв, цол хэргэмийг юун түрүүнд харж өөрсдийн хандалтаа тодорхойлдог хүмүүсээр манай гараг элбэгших болсон нь энэ эрин үеийн хамгийн том эмгэнэл, маргаашын айдас юм. Хүн бүрийн дотор бүхнийг алаг үздэг “алаг” өндөг бойжин буй.
Ийнхүү зохиолч “хүнгүйдлийн” тухай өөрийн дотоод эмзэглэлээ өндөг хагалах замаар сонирхолтой хөврүүлж, өндөг тус бүрийг өөр өөр өнгөөр будан, хүнийг үнэнээр илэрхийлэх дотоод ёс бус суртахуун, зан байдлыг хэлхэн бичжээ. Ингэхдээ үгүүлэмжүүдээ холбох хэрэгслээ толиор ашиглан, давхар санаа буюу нүдний хэсэг /хоёр өндөгөөр нүдээ дарна/ оруулж үзэгчидтэй харьцаа үүсгэх боломжыг нээн гаргасан байна.
- Жүжгийн тавилт дээр хийсэн ажиглалт
Ганц хүний \моно\ жүжгийн үзэл санаа нь биет ба биет бус харьцаагаар илэрдэг билээ. “Эр өндөг” жүжгийн зохиол дээр биет харьцаагаар илрэх гол хэрэгсэл нь зөвхөн толь болон өндөг байв. Харин жүжгийг тайзанд амь оруулахдаа найруулагч Бат-Өлзий галзуу хүн гэдгийг нь түлхүү тодотгон эмнэлэгийн өрөөний орчин нөхцөлөөр шийджээ. Зохиол дээр авч үзвэл хүлээн авагчидад утга учиргүй мэт санагдах хүүрнэмж санаануудаа галзуу хүнээр зөвтгөсөн бөгөөд сэтгэл мэдрэлийн өвчтөн гэдгийг төгсгөлд нь мэдэгдэхээр зохиомжилсон байдаг. Найруулагч үүнийг хэвээр шийдсэн бол илүү сонирхолтой байх байсан болов уу. Зохиолч энд: “Миний бичсэн болгоныг дагаад хийж яагаад болохгүй байгаа юм бэ?” гэж зайлшгүй асууна. Үүний учир ердөө л бичсэн зүйл янз бүрийн нөхцөл байдлаас шалтгаалаад янз бүрийн утга учиртай болж сонсогддогт л байгаа юм.[2] Харин найруулагчын нэг сонирхолтой шийдэл нь зохиол дээр ямагт өвөр болон халааснаасаа гаргаж ирж буй өндөгүүдийг өөр өөр газруудаас \орон дор гэх мэт\ гаргасан нь жүжгийг тодорхой үйлдэлтэй болгосон байна. Мөн орыг харьцаа үүсгэх гол хэрэгсэл болгон авч үзсэн нь жүжигчний орон зайн шилжилтүүдээс түлхүү ор луу хандаж хүүрнэж буйгаас харагдана. Найруулагч жүжгийн гол үзэл санааг “өнгөгүй өндөг” буюу хүсэл мөрөөдлөөр авч үзжээ. Энэ нь хамгийн төгсгөлд “өнгөгүй өндөг”-ийг хагалснаар тодорхой болов. Тэгэхдээ оргилсон опера поп аяаар шийдэж илүү хурц төгсгөлтэй болгох гэж оролдсон байв. Үнэндуу уг дуу зохиолын утга, хэлэмжтэй үл нийцэхээс гадна харин ч хүчийг нь сулруулжээ. Жүжигчний хувьд зарим биеийн уян (пластик) хөдөлгөөн шаардагдах хэсэгт модон үйлдлүүд хийж өөрийн дотоод шугамаасаа ч гарч орсоор байгаа нь ажиглагдаж байлаа. Гэвч энэ бүхнийг өндөг зөвтгөж байв. Өөр өөр сэдлийг тээгч, өөр өөр орон зайд орших өндөг бүхнийг цуглуулж түүнийхээ зүгээс хүлээн авагчдад хандаж байсан нь амьд харьцааг илүү үүсгэж өгчээ.
Эцэст нь үзэгчдэд “би” маань “эр үү, эм өндөг үү” гэх эргэлзээг буй болгосон хэмээн сэтгэнэм. Үгүй дээ “-Өндөгийг гаднаас нь хараад эр эмийг нь ялгаж болох уу?” хэмээх асуултанд дотроо хариулсан нь лавтай. Жүжиг ингэж эхлэж ингэж л төгсдөг шүү дээ. Та эр өндөг үү? Эм өндөг үү?
Нийтлэлч Б. Ууганбаяр
